Ota o’g’liga Qadimgi Yunonistonning qahramonlari haqida afsonalarni tez-tez aytib berdi, Gomerni ovoz chiqarib o’qing. Bir marta u o’g’liga «Jahon tarixi bolalar uchun» rasmli sovg’asini berdi. Unda Troya olovda tasvirlangan edi. «Bu shahar qayerda joylashgan?» — deb so’radi bola. «Hech kim uni topa olmagan, — javob qildi otasi. — Men ulg’ayganimda uni topaman!» — xitob qildi o’g’li.
14 yoshidan u do’konda shogird bo’lgan, keyin kemada kabinada o’tirgan bola. Muxbir, buxgalter, o’z savdo uyining asoschisi, bank egasi. 2,5 yil davomida u ingliz, frantsuz, golland, ispan, portugal tillarini o’zlashtirdi. Keyin ruslar — 6 hafta ichida! Keyin shved, polyak, yangi yunon. U dunyo bo’ylab sayohat qiladi. Kitoblar yozadi. Millionerga aylanadi. To’satdan, 46 yoshida u hamma narsani tashlab, arxeologiyaga botadi. Diletant ilm oldi.
Qolganlari mo»jizaga o’xshaydi. Uning barcha tejamkorligi g’oyaga beriladi. U uyqusiz va dam olmasdan ishladi, aql bovar qilmaydigan to’siqlarni yengib o’tdi: bezgak, ishchilarning murosasizligi, butun dunyo olimlarining unga nisbatan ishonchsizligi, uni yumshoq qilib aytganda, ekssentrik. U tom ma’noda bolalik tajribasini kuzatdi: u Gomer ko’rsatgan joyni qazishni boshladi. 250 ming kubometr erni buzib tashladilar. Va ertak haqiqatga aylandi. Shlimanning qo’llarida to’rt ming yil davomida er yuzida yotgan shohlarning xazinalari bor edi.
(Dusavitskiy A.K. Qiziqish formulasi. M., 1989.)
Oddiy nuqtai nazardan qaraganda, Shliemannning xulqi ekssentrikdir. Axir, u baxt uchun kerak bo’lgan hamma narsaga ega edi — «jamiyatdagi mavqei va boyligi». Ammo bu uning uchun etarli bo’lmagandir. Bunday holda, lavozim va boylik faqat maqsadga erishish vositasi bo’lgan, maqsad emas.
Tasavvur qiling, bu qirq yillik mashaqqatli mehnat yo’q edi, Shlyemannga boyib ketishga imkon beradigan bu bebaho professional va hayotiy tajriba yo’q edi. Va Troya topmoqchi bo’lgan bola bor edi. Kattalar odatda bolalikdagi xayollarini tabassum yoki uyalish bilan eslashadi. Qariganingizda, orzular ertalabki tuman kabi tarqaladi. Agar ular Shlimannikidek doimiy qiziqish bilan ta’minlanmasa. Qiziqish qobiliyatlarni ochib berishga, maqsadga erishish yo’lidagi to’siqlarni engishga yordam beradi.
Qiziqishlar mazmuni (adabiyot, musiqa, texnika, hayvonlarga qiziqish, ranglar, kompyuter o’yinlari, kiyimlarni modellashtirish va boshqalar), chuqurligi, davomiyligi bilan farq qiladi. Qiziqish qobiliyati odamning temperament xususiyatlari bilan bog’liq: melankolik va flegmatik odamlar orasida qiziqishlar odatda barqarorroq va chuqurroqdir. Ammo xolerik va sanguine odamlar kengroq manfaatlarga ega.
Bolaning manfaatlari ota-onalarning rejalariga zid bo’lgan holatlar mavjud.
«Sizning xayolingizda faqat otish, itlar bilan ov qilish va kalamushlarni ovlash bor, siz butun oilaning sharmandasi bo’lasiz», — janob Darvin o’g’li Charlzni sharmanda qildi.
Buyuk odamlarning aksariyati — olimlar, yozuvchilar, bastakorlar, rassomlar bolaligidanoq ilm-fan, adabiyot, musiqa va tasviriy san’atni o’rganishga qiziqish va moyillik ko’rsatdilar. Ammo bu qiziqish yo’qdan paydo bo’lmagan. Qiziqishlarning shakllanishiga atrof-muhit, tarbiya va ta’lim ta’sir ko’rsatadi. Har bir insonning o’ziga xos «dasturi» bor, uni psixologlar hayot ssenariysi deb atashadi. Ssenariy erta bolalik davrida, asosan, ota-onalarning ta’siri ostida shakllanadi. Sizning qiziqishlaringizni aniqlashda quyidagi texnik yordam beradi:
Profil texnikasi
Barcha muhim professional yutuqlar qiziqishlardan kelib chiqib, ular qulay sharoitlarda maylga aylandi. Agar manfaatlarni «istayman» so’zi bilan aniqlash mumkin bo’lsa, unda moyilliklar «mumkin» ga birinchi qadamdir.
Professional moyillik bo’yicha so’rovnoma
O’zingizning qiziqishlaringiz va moyilliklaringizni qanday boshqarish kerak
Mark Tvenning «Tom Soyerning sarguzashtlari» romanining sahifalarini eslaylik:
… Tom ohak paqir va uzun cho’tka bilan ko’chaga chiqdi. U panjara atrofiga nazar tashladi va bir zumda quvonch uning ruhidan uchib ketdi. To’qqiz metr balandlikdagi o’ttiz metr yog’och to’siq! Hayot unga bema’nilik, borliq — og’ir yukdek tuyuldi … Va kutilmaganda, umidsizlikning bu qorong’i daqiqasida ilhom Tomga tushdi! Bu ajoyib, yorqin g’oya ilhomdir.
U cho’tkani olib, xotirjam ishga kirishdi. Mana, uzoqdan o’sha bola paydo bo’ldi, u masxara qilishdan ham qo’rqardi.
— Nima, uka, ularni majburan ishlashga majbur qilishadimi?
Tom unga to’satdan o’girildi.
— Oh, bu sen, Ben! Hatto payqamadim ham.
— Eshiting, men suzmoqchiman. Lekin, albatta, siz qila olmaysiz, ishlashingiz kerak.
Tom unga qarab dedi:
— Ishni nima deb ataysiz?
— Bu ish emasmi?
— Balki ish, balki yo’q. Men faqat bitta narsani bilaman: Tom Soyer unga yoqadi … O’g’il bolalar har kuni to’siqlarni oqartirish bilan shug’ullanadimi? .. Ming … hatto, ehtimol, ikki ming o’g’ildan, buni to’g’ri bajaradigan bitta odam bor …
… Agar ohak tugamaganida, u bu shaharning barcha yigitlarini buzgan bo’lar edi. U bilmagan holda, u odamlarning xatti-harakatlarini tartibga soluvchi qonunni kashf etdi, ya’ni: biron bir narsaga egalik qilishni xohlashi uchun, bu narsa unga iloji boricha qiyinlashishi kerak.
Tom hech bo’lmaganda o’rtoqlari idrokida zerikarli, qiziqishsiz ishni jozibali qilishga muvaffaq bo’ldi. U yigitlarni devorlarni oqartirish katta sharaf va kamdan-kam zavq ekanligiga ishontirdi. Va eng muhimi, ular aslida bu his-tuyg’ularni boshdan kechirishgan.
Agar siz boshqa odamlarning manfaatlariga ta’sir qila olsangiz, unda o’zingizning manfaatlaringizni boshqarish shunchaki zarurdir. Buning uchun quyidagi shartlar bajarilishi kerak:
- ixtiyoriylik — inson o’zi belgilagan maqsadlarga boshqalar qo’ygan maqsadlarga qaraganda osonroq erishiladi;
- bosqichma-bosqichlik — harakatlarni o’lchash kerak, ularni asta-sekin oshirib borish;
- ijobiy his-tuyg’ular — «yoqimli bo’lish arafasida» — bu masala og’irlik emas, quvonch ichida ekan, shug’ullanish.
Qiziqish haqiqiy biznesda shakllanadi — sinab ko’rmaguningizcha, bu sizniki yoki yo’qligini tushunmaysiz. Shu sababli, o’zingizni turli xil faoliyat turlari — sport, adabiyot, san’at, fan — maktab to’garaklari va seksiyalarida, musiqa maktablarida va hokazolarda mumkin bo’lgan darajada va darajada sinab ko’rishga harakat qiling.
Kasbni to’g’ri tanlashning navbatdagi zarur sharti — bu kasbiy imkoniyatlarni, ya’ni qobiliyatlarni hisobga olishdir.