To’g’ri kasbni tanlash sizning barcha imkoniyatlaringizni ishga solishga, umidsizlikka tushmaslikka, o’zingizni va oilangizni qashshoqlik va kelajakka nisbatan noaniqlikdan himoya qilishga imkon beradi. Har qanday biznesda bo’lgani kabi, kasb tanlash ham maqsad qo’yishdan boshlanadi. Maqsadlar:
- aniq (men adabiyot bo’yicha Nobel mukofotini olmoqchiman, Oka qirg’og’idagi qishloqdan uy sotib olmoqchiman, kirish eshigimizdagi eng zo’r ishbilarmon bo’lishni istayman, yaxshi bilim olmoqchiman, uch soat ichida marafon o’tkazmoqchiman va hokazo);
- realistik, ya’ni o’z imkoniyatlari bilan bog’liq — jismoniy, intellektual, moliyaviy, yosh va hk. (agar adabiy qobiliyat bo’lmasa, adabiyot bo’yicha Nobel mukofoti — bu haqiqiy bo’lmagan maqsad, agar siz hech qachon yugurmagan bo’lsangiz, unda marafonga chiqmaslik yaxshiroqdir);
- cheklangan vaqt («maqsad — bu o’z vaqtida amalga oshishi kerak bo’lgan orzu»).
Frantsuz yozuvchisi va faylasufi La Rochefoucauld yozgan: «Aqlli odam har bir istagi uchun joyni belgilaydi va keyin ularni tartibda bajaradi. Bizning ochko’zligimiz ko’pincha bu tartibni bezovta qiladi va bizni shu vaqtning o’zida juda ko’p maqsadlar sari intilishga majbur qiladi, shu sababli arzimas narsalarga intilish biz asosiy narsani sog’inamiz. «
Maqsadlar ichki resurslar bilan ta’minlanishi kerak — shaxsiy xususiyatlar, moyilliklar, qobiliyatlar, kasbiy muhim fazilatlar, tashqi tomondan emas — pul, aloqalar, imkoniyat. Professional kasbni rejalashtirishda quyidagi fikrlarni ta’kidlash kerak:
- asosiy maqsad (kim bo’lishni xohlayman, nimaga erishmoqchiman, nima bo’lishni xohlayman);
- yaqin va uzoq aniq maqsadlar zanjiri (doiralar, bo’limlardagi mashg’ulotlar, kelajakdagi kasb bilan tanishish, o’qish yoki ish joyining mumkin bo’lgan joyi);
- maqsadlarga erishish usullari va usullari (bilim va ko’nikmalar, aloqalar va pul);
- maqsadlarga erishish uchun tashqi sharoitlar (o’qish yoki ish joyini tanlash, yuzaga kelishi mumkin bo’lgan to’siqlar va ularni bartaraf etish yo’llari);
- maqsadlarga erishish uchun ichki sharoit (qobiliyat, iroda, sog’liq);
- zaxira variantlari va ularga erishish yo’llari (bu zaxira parashyutiga o’xshaydi).
Agar sizning maqsadingiz sizning imkoniyatlaringiz va ehtiyojlaringizga mos kasb tanlash bo’lsa, o’zingizga quyidagi savollarni bering:
- maktabdagi faoliyatim va intellektual imkoniyatlarim, ko’nikmalarimni hisobga olgan holda qaysi darajadagi ta’limni (oliy, o’rta maxsus, kurslar yoki boshqa narsalarni) kutishim mumkin;
- men uchun ishlash qiziq bo’lishi uchun kasbning mazmuni qanday bo’lishi kerak;
- ishim uchun qanday moddiy mukofot olishni istayman — haqiqiy eng kam ish haqi;
- qanday hayot kechirishni xohlayman: stressli, men nafaqat ishimni, balki shaxsiy ish vaqtimni ham ajratishim kerak bo’lganda — yoki bepul, bu menga oilam, do’stlarim va sevimli biznesimga ko’p vaqt ajratishga imkon beradi;
- Uyga yaqin joyda ishlashni xohlayman, yoki menga baribir.
Quyidagi shartlar bajarilgan taqdirda tanlov to’g’ri deb hisoblanishi mumkin.
Birinchidan, siz ushbu ish uchun professional ahamiyatga ega bo’lgan fazilatlar to’plamiga ega bo’lishingiz kerak — intellektual, jismoniy va shaxsiy.
Ikkinchidan, ushbu kasb mehnat bozorida talabga ega bo’lishi kerak.
Uchinchidan, kelajakdagi ish yuk emas, quvonch bo’lishi kerak.
Keling, ushbu shartlarni uchta doirada — «ISTAYMAN», «MEN BOLAMAN», «KERAK» shaklida namoyish etamiz va ushbu doiralarning tasodifiyligi yoki qisman tasodifiyligi nimani anglatishini ko’rib chiqaylik.
Variant 1. Mehnat bozori talablari, shaxsning o’zi imkoniyatlari va istaklari va mehnat bozori talablari hatto kesishmaydi. Natijada I.A.Krylovning «Oqqush, saraton va Payk» afsonasida tasvirlangan. Hech kimga kerak bo’lmagan vaziyatda qila olmaydigan narsani qilishni istagan odamga faqat achinish mumkin. Aytgancha, bunday eksantriklar juda ko’p — barcha bitiruvchilarning yarmidan ko’pi. Faqat ular bu haqda hali bilishmaydi.
Variant 2. Bozor talablari, kasbiy muvaffaqiyat. Kasbni o’zlashtirib olsangiz, odamning imkoniyatlari va istaklari bir-biriga to’g’ri kelmasa ham o’sishi mumkin. Bu ish birinchi holatdagidek umidsiz emas, chunki unga qiziqishning uchta sharti o’rtasida murosaga kelish mumkin. Professionallik qanchalik baland bo’lsa, mehnat bozorida imkoniyat shunchalik katta bo’ladi.
Variant 3. Bozor talablari, inson imkoniyatlari va istaklarining baxtli tasodifidir. Afsuski, bu zavq keltiradigan ish uchun munosib mukofot olish imkoniyatini beradigan eng noyob variant.
«Men nima qilaman, men ish deb nomlamagan bo’lardim. Bu hech narsa bilan taqqoslanmaydigan katta zavq, zavq, katta quvonchdir «, — deb yozgan edi fizika bo’yicha Nobel mukofoti sovrindori akademik Lev Landau.
«XOHLAYMAN», «JONLI», «KERAKLI» bu muvaffaqiyatning tarkibiy qismlari.
Keling, ularning har birini ko’rib chiqaylik.